ئاوردانهوهیهک لهپۆستبهرههڵستکاری
Postprotest by Per Herngren
Translated to Kurdish 2011 by Siawash Goudarzi
بهرههڵستکاری دهبێتههۆی وشیاری نهک بهپێچهوانه
ماین دو بیران Maine de Biran (١٧٦٦-١٨٢٤) لهدوالیزمی نێوان هوشیاری ناوهکی و جیهانی دهرهوه خۆی دادهبڕی. جیهانی دهرهوهبهو شێوهیهنییهکهچۆن لهدهروبهرمانهوهدهیبینین یان وهک چۆن ئێمهتێیدهگهین. بهو پێیه ماین دو بیران، دوالیزم لهنێوان جیهان و ئهزموونێکی سوبجهکتیڤ کهئێمهلهجیهانمان ههیهبهجێدێڵێ.
لهبیر و فیلهسۆفیی ماین دو بیران کردهوهکانی ئێمهپێوهندی بهڕادهی تێگهیشتنی وشیاری ئێمهوهههیه. ئهوهوشیاری نییهکهدهبێتههۆی کردهوهبهڵکوو ئهوهکردهوهیهکهدهبێتههۆی وشیاری. تێگهیشتن دهبێتههۆی کردهوه. تێگهیشتن دهبێتههۆی ئهوهئێمهکردهوهئهنجام بدهین. بهو پێیهکردهوهناکهوێتهپێش تێگهیشتن.
لهخوێندنهوهی پاول ریکۆرس لهماین دو بیران ئهوهدهردهکهوێ کهچۆن مان و بوونی ئێمهلهبهرههڵستکاریدا مانا دهدا.[1] “من” لهبهرههڵستکاری نێوان جهستهکانی ئێمهو جهستهکانی ئهوان چێ دهبێ. لێرهدا نواندن لهسهر جیهانی دهرهوهو وێنهیهکی سوبجهکتیڤی ناوهکی جێگهیجیهانێکی دهرهکی دهگرێتهوه.
کاتێک مرۆڤ و دهورووبهر بهرههڵستکاری دهکهن ئێمهئهو شیانهمان دهکهوێتهههوێڵ کهوشیاری خۆیی وهدهستبێنین. بۆ ماین دو بیران خۆبهخاوهن دهرخستن و بهرههڵستکاری ههرکامهڕۆڵی سهرهکی لهپێکهێنان و شکڵگرتنی وشیای و “من”دا دهگێڕن. لێرهدا بهرههڵستکاری دهکرێ وهک کۆسپ بخوێندرێنهوهواتهکاتێک ماتریا و جهستهکان پێش بهبزووتنهوهکانی ئێمهدهگرن. ناکرێ بهبێ کۆسپ خۆ له شتێک بهخاوهن دهربخهی یان کاریگهری لهسهر دابنێی. لهو سۆنگهوهوشیاری لهجهستهو شتهجهستهییهکانهوهچێ دهبێ نهک بهپێچهوانه.
وشیارییهکی ڕۆحی بوونی نییه. ڕوحییهتی تهواو دهکرێ ناوشیاریی بێت. ڕۆح وهک ماتریا نییه، وشیاری لهجهستهناگا. لهڕاستیدا ئهوهخودی تێگهیشتنهکهوهک وشیاری تێدهگهیهندرێت. لهسۆنگهی تێگهیشتنی وهرگرتن و زهحمهتی جووڵان و گۆڕان و سهرلهونوێ داڕشتنهوهیهکهوشیاری دهبێتهوشیاری تهواو. ههر بهو پێیهوشیاری و جهستهلێکجیاناکرێنهوهوهک لهدوالیزمی ڕۆح و ماتریا، ڕۆحیی و جیهانیی و ههروهها ناوهکی و دهرهکیدا ههیه. ڕاستینهیهکی ڕۆحی بوونی نییهکهلهمهتریایی ڕاستینهجیاواز بێت.
خۆبهخاوهن دهرخستن و بزوواندن
بههۆی لێکدانهوهو ئانالیزی ماین دو بیران، “ریکۆر” نیشان دهدا کهغهم و شادی، تام و زهوق، بزوواندن و خۆبهخاوهن دهرخستنهوهپێکدێن.[2] “من” لهخودی “من”هوهچێ نابێ بهڵکوو لهویدیکهوهو لهدهوروبهرهوهساز دهبێ.[3]
ئهگهر بێتوو ڕوانگهی هۆرشێل Husserl لهسهر ئهوی دیکهوهک کهسێکی دیکهوهک “من” بهولای دیکهدا یان سهروژێر بخوێنینهوهئهوهئهوی دیکهجێگهی خودی “من” دهگرێتهوه. ئێمهوهک یهک نین، ئێمهکهسی دیکهین. بهو پێیهئێمهدهبێ لههوویهت و وهکیهکی وهک سهلماندنی ههم خۆمان و ههم ئهوانی دیکهش ماڵئاوایی بکهین.
لهڕاستیدا زهحمهتی لهئاخافتن و نووسیندایهکهدهربڕین و نێوهرۆک وهبهرههم دێنێ. بهرههڵستکاری سیاسی، تێکست، دیالۆگ و ئاخافتن ههموو هێما نین بۆ دهربڕینێکی ناوهکی لهلایهن کهسی دهربڕهوه. کاتێک ئێمهقسهدهکهین یان بهرههڵستکاری دهکهین ئهوهبهو مانایهنییهکهوێنهیهکی جیهانی ڕاستینهی ناوهکی ئێمهدهردهخرێ. لێرهدا “من”ی ڕاستینهبهتهواوهتی دهرناکهوێ. بهرههڵستکاری لهدژ بهرههڵستکارییهکهدهربڕین و نێوهرۆکی سیاسی دێنێتهئاراوه. زهحمهتییهکان بۆ ئهنجامدانی چارهسهری سیاسی لهخۆیدا وشیاری سیاسی وهبهرههم دێنێ. وشیاری ناکهوێتهپیش گۆڕانهسیاسییهکان.
سیاسهتی پارانۆیدی
بههۆی بۆچوونهکانی ماین دو بیران ئهو شیانهپێکدێ کهخۆمان لهڕوانگهی پارانۆیدی لهسهر سیاسهت، بهرههڵستکاری، ههستهکان و پێوهندی داببڕین. نێوهرۆک خۆی لهپشتهوهیان دوورهوهناشارێتهوه. نێۆرۆک و مانا لهئاخافتن و ڕێکهوتنهکان ڕاست لهخودی ئاخافتنهکهدایهنهک بهدوور لهو، نهک لهکۆدێک یان لهئامانجێک یان مهبهستێک. سیاسهت بۆ خۆی خودی سیاسهت دهکاتهڕاستی. کههاتوو سیاسهت کرا بهتاکتیک و ستراتیژی کهلهودا ئامانج و ئامراز توندئاژۆیانهلهیهک داببڕێن ئهوهئهو سیاسهتهدهبێتهناباوهڕی. بزواندنی دهستهکانمان و ئاخافتنهکانمان ڕهنگدانهوهی ئهو شتهن کهکاریگهری لهسهرمان داناوه. ئهوهی کهلهسهرمان کاریگهری داناوه، دهبێتههۆی بهرههڵستک