گه‌ڕانه‌وه
Recursive resistance by Per Herngren
نیچه‌له‌کتێبی “گه‌ڕانه‌وه ی هه‌تاهه‌تایی” جێگره‌وه‌یه‌کمان (ئه‌لته‌رناتیڤ) له‌باتی ڕوانگه‌خه‌تییه‌کان له‌سه‌ر کۆمه‌ڵگا و ئاڵووگۆڕه‌کۆمه‌ڵگاییه‌کان پیشان ده‌دا. ڕه‌نگه‌ئاسایترین ڕوانگه‌ی خه‌تیی له‌سه‌ر ئاڵووگۆڕه‌کۆمه‌ڵگاییه‌کان کاریگه‌ری سیاسی له‌سه‌ر ده‌سته‌ڵاتداران بێت به‌هۆی هه‌ڵمه‌ته‌کان، ڕۆشنگه‌ری و چێکردنی بیرووڕا. له‌گه‌ڵ نێجه‌و تیۆری ناخه‌تی ئه‌و، ئێمه‌ده‌توانین ئه‌و ڕوانگه‌باوه‌له‌سه‌ر چۆنییه‌تی کارکردی کۆمه‌ڵگا بگۆڕین و هه‌روه‌ها بزانین که‌چۆن کۆمه‌ڵگا ده‌گۆڕدرێ.
سیاسه‌ت وه‌ک گه‌ڕانه‌وه‌‌وه کوو بیرێکی کۆنه‌پارێزی ده‌چیت هه‌تا گۆڕانی سیاسه‌تی باو. به‌ڵام با وه‌بیری خۆمانی بێنینه‌وه‌که”دووباره” “سه‌رله‌نوێ” له‌شۆرش و گۆڕاندا مانای گه‌ڕانه‌وه ده‌دا. لێره‌دا بڕوانه‌پێشگری re له‌شۆڕشدا re-in Revolution . من لێره‌دا هه‌وڵ ده‌ده‌م نیشان بده‌م گه‌ڕانه‌وه له‌خۆیدا هه‌مان مانای گۆڕانی سیاسه‌ت ده‌دا.
گه‌ڕانه‌وه Recursive چییه؟
گه‌ڕانه‌وه‌‌شتێکه‌که‌خۆی سه‌ر له‌نوێ وه‌گڕده‌خاته‌وه. وه‌ک ئه‌وه‌مه‌حکه‌مه‌یه‌ک خۆی مه‌حکه‌مه‌بکا، ماڵپه‌ڕێک که‌لینکی خۆی داده‌نێت. زۆربه‌مان به‌تێڕادیتووییه‌وه‌‌وێنه‌یه‌کمان دیووه که‌له‌نێویدا وێنه‌یه‌کی بچووکی هه‌مان وێنه‌هه‌یه‌که‌هه‌میشه‌و دایم هه‌ڵگری هه‌مان وێنه‌یه.
له‌نێو پلانڕێژی که‌مپیۆتردا “گه‌ڕانه‌وه” که‌ره‌سته‌یه‌کی ئاساییه‌له‌پلانڕێژیدا. لێره‌دا مه‌به‌ستی من په‌یوه‌نددانی گه‌ڕانه‌وه‌‌له‌گه‌ڵ کۆمه‌ڵگا و ئاڵووگۆڕی سیاسییدایه: با لێره‌دا بیر له‌پلانێک بکه‌ینه‌وه‌که‌به‌ناوی “چه‌کداماڵین” ناسراوه. له‌کۆتایی پلاندا فه‌رمانده‌ر به‌م شێوه‌یه‌باس له‌سه‌ر گه‌ڵاڵه‌ی جێبه‌جێ کراو ده‌کا: “ئه‌گه‌ر چه‌کێک ماوه‌و له‌کار نه‌خراوه. ده‌بێ پلانه‌که‌مان سه‌رله‌نوێ دووپات بکه‌ینه‌وه‌هه‌تا دوایین چه‌ک داده‌ماڵدرێت”. لێره‌دا گه‌ڕانه‌وه‌‌ته‌نیا شتێک نییه‌که‌له‌بازنه‌یه‌کدا به‌خۆڕایی له‌بۆشاییدا به‌ده‌وری خۆیدا خول ده‌خواته‌وه. پلان ڕه‌نگه‌هه‌زاران و میلیۆنان شتی وای تێدابێت که‌پێویست بێت هه‌موو جارێک که‌پلانه‌که‌جارێکی دیکه‌وه‌گه‌ڕ بخرێته‌وه‌و دووپات بکرێته‌وه.
زۆر ئه‌نیستیتۆ، حکوومه‌ته‌کان، پارلمانه‌کان، ڕێکخراوه‌کان و شه‌ریکه‌کان گه‌ڕانه‌وه‌‌یین. ئه‌وان خۆیان دووپات ده‌که‌نه‌وه‌و به‌و شێوه‌یه‌خۆیان سه‌رله‌نوێ چێ ده‌که‌نه‌وه. ئه‌وان خۆیان “خۆیان” دووپات ده‌که‌نه‌وه. ئه‌گه‌ر هاتوو گه‌ڕانه‌وه‌‌ی ئه‌وان توندئاژۆیانه‌بوو، ئه‌وه‌ئیتر ئه‌وان له‌ڕوانگه‌یگه‌ڕانه‌وه دا گهڕانهوهیی نین.ڕوانگه‌کان له‌سه‌ر سیاسه‌ت و به‌رهه‌ڵستکاری که‌وه‌ک ڕوانگه‌ی سه‌رده‌ست له‌نێو بزووتنه‌وه‌ی به‌رهه‌ڵستکارییه‌کان، چالاکانی سیاسی و زانستی کۆمه‌ڵناسی باوی هه‌یه‌گه‌ڕانه‌وه‌‌له‌کیس ده‌ده‌ن. له‌باتی گه‌ڕانه‌وه‌‌ڕوانگه‌یه‌کی خه‌تی بره‌وی هه‌یه‌که‌له‌ودا پێیانوایه‌هێز له‌هه‌ڵمه‌ته‌سیاسییه‌کاندا ڕاسته‌وخۆ کاریگه‌ری له‌سه‌ر بڕیاربه‌ده‌ستان هه‌یه. وابیر ده‌که‌نه‌وه‌هه‌روه‌ک ماتۆڕی ماشینێک هه‌ر چه‌نده‌هه‌ڵمه‌ته‌کان به‌هێزتر بن، کاریگه‌ری زیاتر ده‌بێت. سیاسه‌تی خه‌تی به‌شوێن هه‌ڵمه‌تی به‌هێز و باندۆڕ و کاریگه‌ری ده‌که‌وێت. به‌ڵام سیاسه‌تی گه‌ڕانه‌وه‌‌له‌باتی ئه‌وه، جارێکی دیکه‌خۆی به‌شێوه‌ی زیره‌کانه، به‌گوڕ، ئه‌زموون وه‌رگرتوو و سه‌ره‌نجڕاکێشانه‌سه‌رله‌نوێ ده‌ژینێته‌وه.
له‌ئه‌ره‌ستوو وە هه‌تا مه‌سیحییه‌ت و یه‌هوودی
گه‌ڕانه‌وه‌‌له‌سه‌ر دوالیزمی “که‌ره‌سته” و “ئامانج” له‌چه‌مکی پراکسیسی ئه‌ره‌ستوودا هه‌یه. پراکسیس ئه‌وه‌یه‌کاتێک کەرەستە له‌خۆیدا دەبێتە ئامانج بۆ گەیشتن بە ئامانجێک.
واوێدەچی عیسا یەکێک لەو کۆمەڵناسە یەکەمانە بێت کە بیری کەرەستە – ئامانجی خەتیی بە لاوە ناوە. “هەموو ئەو شتانەی کە ئێوە دەتانهەوێ کەسێک بۆ ئێوەی بکات، دەبێ ئێوەش هەروەها بۆ ئەوانی بکەن”(١) ئەمە ئەو شتەیە یاسا و پێغەمبەر دەیڵێن. بە پێی قسەی عیسا دەبێ خوێندنەوەیەکی گەڕانەوەییت بۆ یاسا هەبێت، ئامانج و کەرەستە لە خولانەوەیەکی بەردەوام بە دەوری یەکتریدان. یاسا لەو خولانەوەیەدا ڕەچاو دەکرێت. ڕەخنەی کۆمەڵگای (پێغەمبەرییانە) هەم لە مەسیحییەت و هەم لە یەهوودیدا زۆر جاران گەڕانەوەیین، دووبارە سازکردن بە کرداری ئەنجامدان و جێبەجێ کردن.
هەر دوو ئایین و هەڵمەتە سیاسییەکان لە گەڕانەوەی نەرینیدا چەق دەبەستن. ئەوەی کە دووبارە ساز دەکرێتەوە تەنیا بەرهەڵستکارین و ئەوەی بەرهەڵستکاری لە دژی دەکرێت. لە میانەی پشتلێکردن و دژبەری، بەرهەڵستکاری دەسەڵاتی خۆی لە گەڕانەوەیەکی دووبارەدا وەدەستدێنێتەوە. کە دژبەری خۆی لە دووبارە سازکردنەوە جوێکردەوە، خودی دژبەری لە نێو بازنەی گەڕانەوەی گۆڕانی کۆمەڵگاییدا لە نێو دەچێت. دژبەری لە خۆیدا دەبێتە دووبارە سازکردنەوەی دەسەڵات بە هەموو لایەنە نەرینییەکانییەوە.
گاندی داهێنەری بەرهەڵستکاری گەڕانەوەیی
گاندی بە شێوەی گەڕانەوەیی لە بەرهەڵستکاری و ناتووندوتیژی تێگەیشت. تێگه‌یشتنی ئه‌و نزیکی کۆمپلێکس تیوریسییەنەکانە. ١٩٢٦ ئەو پێیوابوو کەرەستە و ئامانج پەیوەندیی قۆڵ لەگەڵ قۆڵیان پیکه‌وه‌هەیە، ئەو دووانە لای یەک ڕاوەستاون و هەر دوو پێکەوەن. گاندی بەم شێوەیە ڕوانگەی خۆی دەردەبڕێت:
“له‌ڕوانگه‌ی به‌شێک له‌و چاره‌سه‌رییانه‌که‌م من وه‌پێشم خستوون، تۆ گه‌یشتوویته‌ئه‌و قه‌ناعه‌ته‌که‌من هه‌موو که‌ره‌سته‌یه‌کم به‌کار هێناوه‌بۆ ئه‌وه‌به‌ئامانج بگه‌م. که‌من به‌و شێوه‌یه‌بجووڵێمه‌وه،له‌دژی سرووشتی منه. من زۆر جاران له‌م باره‌وه‌ڕوونکردنه‌وه‌داوه‌و هه‌روه‌ها له‌هه‌ڵسووکه‌وته‌کانیشمدا ده‌رده‌که‌وێ که‌که‌ره‌سته‌و ئامانج پێکه‌وه‌ن و وێکڕا وه‌پێشده‌که‌ون”. [2]
لە دەیەی سییەکاندا گاندی لەوەش دەچێتە پیشتر. کەرەستە و ئامانج بە جۆرێک لێگرێدراون کە لێکجیا ناکرێنەوە. دوالیزمی نێوان کەرەستە و ئامانج، خەتیبوونی نێوان ئەو دووانە دەڕووخێنێت و لە جێگەی ئەو، گەڕانەوە، دووبارە سازکردنەوەو خۆساکردنەوە دێتە کایەوە:
“من له‌و باوه‌ڕه‌دام له‌کۆتاییدا ئامانج و که‌ره‌سته‌شه‌رت و مه‌رجی جه‌وهه‌ری پێکه‌وه‌گرێیان ده‌دا”[3].
…”بۆ من که‌ره‌سته‌و کۆتایی چه‌مکی جه‌وهه‌رین، به‌هه‌مان شیوه‌ش ناتوندووتیژی و ڕاستیش کۆتایی ئه‌وانن” [4].
بۆچوونی وا ڕادیکاڵ لە لای گاندی دەبێتە هۆی ئەوە تووندوتیژی لەوە کە خۆی سازدەکاتەوە، گۆڕانی بەسەردا بێت. خۆسازاندنەوەی بەرهەڵستکاری ناتووندوتیژی دەکرێ بە هۆی کەسانی دیکەوە ئەوەندە دووپات بکرێتەوە کە جێ پێ بە دەسەڵات و سەرکوت لێژ بکا و جێگەی ئەوان بگرێتەوە. وەک لە ژێرەوە دەیبینین سەرکوت و دەسەڵات بۆ خۆیان گەڕانەوەیین نەک ئەو سیستەمە گەورە کۆمەڵگاییانە کە بە سەر ئێمەوە حاکمن و لە زەینی ئێمەدا جێگەیان گرتووە.
کۆمەڵگا وەک گەڕانەوەیی لە باتی هەڵسووڕاندن
هاوشان لە گەڵ کۆمەڵناسی خەتی و سەردەستی ئەو، کۆمەڵناسی گەڕانەوەش وەپێشکەوتوووە. جۆن لاو John Law کۆمەڵناسی گەڕانەوەیی و ناخەتی بۆ نموونە چەمکی ئینتراکسیۆنیسمی سیمبۆلیک بەکار دەبا. “ئه‌م چه‌مکه‌باسی کۆمه‌ڵگا و ڕۆشنگه‌ری وه‌ک پرۆسێسه’گهڕانهوهیی’یه‌کان ده‌کا”
کۆمەڵناسی گەڕانەوەیی بە گشتی توێژینەوە لە سەر سیستەمه کۆمەڵگاییەکانی وەک دەوڵەتە نەتەوەییەکان، کاپیتالیزم و بەجیهانیبوون یان ئیمپراتۆری دەکا[5].
کە گەڕانەوەی سەرلەنوێی بەرهەمهێنان لە پانتاییەکی وادا دووپات بکرێتەوە، ئەو تێگەیشتنە دێتە گۆڕێ کە نەزمێکی گەورەی ده‌سه‌ڵاتداریه‌تی هەیە. تیۆری کۆمپلیستیتە نەزمە سەقامگرتووە گەورەکان لە گەڵ کردەوە ئاسایی و چکۆڵەکان و ئەو پەیوەندییانە کە لە نێوان دووپاتبوونەوەدا کۆمپیلسیتیتەی چاوەڕواننەکراو دەخوڵقێنن، ڕوون دەکاتەوە. کۆملیستیتە هەم نەزم و تێکەڵپێکەڵی و بێ نەزمی دەخوڵقێنێت. بەڵام بێجگە لەمە نەزمی گەورەو لە سەرەوە حاکم بوونی نییە.
“نه‌زمێکی کۆمه‌ڵایه‌تی بوونی نییه، ته‌نانه‌ت له‌گه‌ڵ زۆر هه‌وڵدان له‌م په‌یوه‌ندییه‌دا. له‌و لاشه‌وه‌وێنای تایبه‌تی من له‌په‌یوه‌ندییه‌کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کان ئه‌وه‌یه‌که‌گه‌ڕانه‌وه‌ییه‌به‌ڵام نه‌ک له‌ته‌واوه‌تی خۆیدا که‌پره‌له‌ژماره‌یه‌ک نه‌زمی تێکه‌ڵپێکه‌ڵ و نه‌ناسراو” .[6]
لە باتی ئەوە کاپیتالیزم، دەوڵەتان، سەردەستی جێنسی، ئاپارتاید، بنەماڵە، فاشیزم، ڕاسیزم، کۆلۆنیالیزم وەک سیستەمە گەورەکان کە حاکمییەت دەکەن و وڵات هەڵدسووڕێنن، ببینین ئێمە دەتوانین ئەوە دەرخەین کە چۆن کردەوە گەڕانەوەییە ئاساییەکان و پەیوەندییەکان لە ژیانی ڕۆژانەی ئێمەدا دووبارە سازبکرێنەوە. ئەم دووبارە سازکردنەوە ڕۆژانەییانە لە میانەی دووبارەکردنەوەی دەنگ و ڕیتمەکان و پەیوەندییە کۆمپلێکسە چاوەڕواننەکراوەکان وەبەرهەم دێن.
بۆ دەستەیەکی بەرهەڵستکاری ئەمە بەو مانایەیە کە سیستەمێکی نەبیندراو کە لە دژی خەبات دەکەی و دەیڕووخێنی، بوونی نییە. وەک ئەوە لە شەستەکاندا باو بوو خەبات کردن لە دژی “سیستەم” وەک دژدەرکەوتن لە دژی بای ئاش بوو.[7]
زۆر گرینگە کە لە نیوان کۆمەڵناسی گەڕانەوەیی و ڕووانگەکانی دیکە لە سەر دووبارەبەرهەمهێنان، دووبارەکردن، کۆپی کردن و لاسایی کردنەوە جیاوازی دابندرێت. زۆر ڕوانگەی بازنەیی سەرلەنوێ سارکردنەوە بە یارمەتی لۆژیکی بەرفرە یان نەزمێکی ناوەندی ڕوون دەکاتەوە. دووبارەکردنەوەکان هۆکارێکی خەتی دادەهێنێت. هەر بەو هۆیەوەیە کە گەڕانەوە لە کیس دەچێت. [8]
ماتریالیزمی گەڕانەوەیی دوور لە دووالیزم
گەڕانەوە یارمەتی ئێمە دەدا کە خۆمان لە ڕوانگەی دووالیستی لە سەر زمان و مادە قوتار بکەین. وەک دێلۆز Deleuze پێیوایە دووالیزم دەبێتە هۆی ئەوە ڕوانگەیەکی پارانۆیدمان لە سەر جیهان لا پەیدا ببێت. زمان لەم ڕوانگە پارانۆیدەدا ڕاستییەکی مادی نوێنەرایەتی دەکا. هەر بۆیە ئێمە جیهانێکی زمانیی نا مادی و جیهانێکی فیزیکیمان لە درووست دەبێت. زمان دەبێتە کەرەستەی پارانۆیدی بەجیڤانۆک نیشاندانی مادەکان.
گەڕانەوە دەتوانێت نیشانمان بدات کە بەردەکان، وەرزەکان، هەڵپەڕکێ، موزیک و بەرهەڵستکاری لە گەڵن، بیر دەکەنەوەو ئاخافتن دەکەن. بیرکردنەوە ئەزموونی سوبجەکتیڤ لە جیڤانۆکیی دەرەوەیی جیهان نییە. وەک نموونە کورسییەک بە شێوەی گەڕانەوەیی سەرلەنوێ جارێکی دیکه‌وه‌ک کورسی که‌ڵکی لێوه‌رده‌گیردرێته‌وه، کورسییەک ناوی “کورسی” سه‌رله‌نوێ لێدەنرێته‌وه. جیهان له‌گه‌ڵ ئێمه‌ماده‌یی ده‌کرێته‌وه‌له‌میانه‌ی خولی گهڕانهوهیی خۆیدا، زمان به‌شێکی گرینگه‌له‌ماده‌یی کردنه‌وه.
ماتریالیزمی گهڕانهوهیی من وه‌ک باسه‌که‌ی یودید بویله‌رس Judith Butlers ده‌چێ له‌سه‌ر ماتریالیزم له Bodies that Matter ساڵی 1993، و Excitable Speech: A Politics of the Performative, 1997, och Undoing Gender, 2004 .
ناخه‌تییه‌تیۆریسیه‌نه‌کان زۆر جار له‌ڕوانگه‌دووالیستییه‌کانی خۆیان له‌سه‌ر زمان ده‌چه‌قن. ئه‌وان باس له‌سه‌ر جیهانی ئێمه‌هه‌م وه‌ک لایه‌نی زمانی و هه‌م وه‌ک لایه‌نی فیزیکی ده‌که‌ن. له‌وان خراپتر ناخه‌تییه‌له‌گه‌ڵ خۆ ناکۆکه‌ماتریالیسته‌کانن که‌له‌ڕوونکردنه‌وه‌ی زمان و مانادا ده‌بنه‌ئیدالیستیانه‌هه‌ڵوێست ده‌گرن. به‌ڵام له‌نێو ئه‌وانیشدا که‌سی تایبه‌ت هه‌یه. جۆن لاو هه‌وڵی ئه‌وه‌ده‌دا که‌دیسکۆرس وه‌ک گهڕانهوهیی، ماده‌یی و له‌شیی تێبگا:
“دیسکۆرس هه‌ر دیسکۆرسه، له‌دیسکۆرسدا هێماکان ‘گه‌ڕانه‌وه’ پێکدێنن. ئه‌مه‌به‌و مانایه‌یه‌که‌ئێمه‌ده‌توانین هێماکان له‌ڕوانگه‌و چێبوونه‌کاندا وه‌بینین کاتێک پرسیار له‌سه‌ر ئه‌وه‌بێت که‌کارکردی دیسکۆرسانه‌ی ئه‌و هێمایانه‌له‌خۆیاندا ده‌بن به‌به‌رهه‌م.” [9]
ئه‌مه‌کۆمه‌ڵێک بیرکردنه‌وه‌ی خێرا بوون له‌سه‌ر ئه‌وه‌که‌چۆن گه‌ڕانه‌وه‌‌ڕوانگه‌کانی ئێمه‌له‌سه‌ر ئاڵووگۆره‌کۆمه‌ڵگاییه‌کان و به‌رهه‌ڵستکاری له‌خه‌ته‌چاوه‌ڕوواننه‌کراوه‌کان و سه‌رله‌نوێ درووستکه‌ره‌وه‌کان ده‌گۆڕێ. چاوه‌ڕێی ڕوانگه‌ی تۆشم!
په‌رهه‌رنگرێن
Per Herngren
2010-03-30
Translated to Kurdish 2010 by Siawash Goudarzi
سه‌رچاوه‌کان:
[1] Matteus 7:12
[2] Gandhis Collected Works vol 36, p 29, original 1926.
From some of my actions you have reached the conclusion that I would use any means to gain my end. It is absolutely against my nature to act in that manner. I have stated time and again, and proved through my actions, that I believe means and ends to be intimately inter-connected
[3] Gandhis Collected Works vol 54, p 269, original 1931.
I believe that ultimately means and ends are convertible terms
[4] Gandhis Collected Works vol 76, p 31, original 1939.
But for me means and ends are convertible terms, and non-violence and truth are therefore the end
[5] John Law, Organizing Modernity, Oxford: Blackwell, 1994, p 15.
So Ive already tried to argue that there is nothing outside no last instance that drives the process of the social. So were left with this awkward conclusion: somehow or other, they are driving themselves. They are self-generating processes. This is the message of recursion the social is both a medium and an outcome
[6] John Law, Organizing Modernity, Oxford: Blackwell, 1994, p 101.
There is no social order. Rather, there are endless attempts at ordering. Indeed, this is where I have gone to draw my own picture of the social: the recursive but incomplete performance of an unknowable number of intertwined orderings
[7] John Law, Organizing Modernity, Oxford: Blackwell, 1994, p 96.
this pragmatism is linked to a commitment to recursion to the idea that events are self-organizing in character then the tug from necessity is even greater. The assumption is that the search for distant causes is, indeed, a lost cause
[8] John Law, Organizing Modernity, Oxford: Blackwell, 1994, p 16.
sociology of process tends to want to say, sure, there are processes. But then it slips away from symmetry to make non-recursive suggestions about how those flows are shaped
[9] John Law, Organizing Modernity, Oxford: Blackwell, 1994, p 107.
Discourse is discourse is discourse For a discourse is a pattern that performs recursively. This means that we can look for the pattern in its performances and embodiments and ask how these generate the discursive effects of which they are products
Per Herngren
Contact Siawash Goudarzi for publishing this texts or for organizing trainings or seminars on civil disobedience and nonviolence siawash.goudarzi(at)gmail.com
Per Herngren in Kurdish
Civil Disobedience Manual
Postprotest
Recursive resistance
Nonlinear resistance
About Per Herngren
Carnival as society
Picture: Civil disobedience training for Arabic spring in Amed at Tigris, september 2011.
From left Siawash Goudarzi, Amed Tigris (yes, he has the same name as the city and the river), Per Herngren